Osmanli Devletini imparatorluga dö nü stü ren Fatih Sultan Mehmedin 1451-1481 seferlerini, fetihlerini birinci derece bir tanigin kaleminden anlatan ve dü nyada tek bir yazma nü shasi bulunan Fetihname, ilk kez ü nlü tarihci Franz Babinger tarafindan 1955te tipkibasim olarak yayimlanmisti.
Fatih Sultan Mehmedin istanbulu merkez alarak dogudan batya, kuzeyden gü neye otuz yil boyunca araliksiz sü ren seferleri, Kivamnin Fetihnamesinde manzum ve mensur bicimde kaleme getirilmistir. Dolayisiyla yer yer destan ya da menakibname havasi hissedilen eser kimi zaman da dö nemin dü zyazisindan epik ö rnekler sergiler.
15. yü zyil Anadolu Tü rkcesinin dil ö zelliklerini tanimak acisindan da ö rnek bir metin olan Fetihnamenin bu yayinla Osmanli tarih literatü rü ndeki seckin yerini pekistirecegine inaniyoruz.
Arka kapak yazisi
Osmanli tarihinin cigir acan padisahi Fatih Sultan Mehmed 1451-1481 ü stü ne yazilmis eserler azdir. Bunda Osmanli yazili kü ltü rü icin erken denebilecek zamanda 15. yy da yasamis olmasinin payi bü yü ktü r. Tursun Beyin Tarih-i Ebul-Fethi ile birlikte Kivaminin eseri bu bakimdan ö nem tasir. Dü nya kü tü phanelerinde tek nü shasi bulunan eser ilk kiz ü nlü Alman tarihci Franz Babinger tarafindan tipki basim olarak 1955te yayimlanmisti. Cevrim yazisinin ve aciklamali cevirisinin ancak 2007de cikmazi hayli gecikmis bir gö revin yerine getirilmesi olarak algilanmalidir.
Tadimlik
Ö nsö z
Fetih-nameler, padisahlarin fetihlerini anlatan eserlerdir. Ü zerinde calistigimiz Fetih-name de Sultan Fatihin fetihleriyle II. Bayezid devrinin ilk yillarini icine alan bir tarih eseridir. Hatta eser, Istanbul ü zerine yapilan Islam fetih ve kusatmalarinin bir kismini icine almasi dolayisiyla, Fatihten ö nceki devirlere de tasmaktadir.
Yazarin o devirleri bizzat idrak etmis olmasi, seferlerin bazilarina katilmis, bazilarini da yakindan takip etmis bulunmasi bakimindan bü yü k ö nem tasiyan bu eser ü zerinde genis ve tanitici bir calismanin yapilmadigi kanaatindeyiz. Franz Babinger, Fetih-nameye yazdigi Giriste, Istanbul Kabatas Lisesinden Sait Gö kce Beyin, 1955 yaz sö mestrinde doktor unvanini almak arzusu ile Kivami und Sein Fetihname isimli Almanca tetkikini Mü nih Felsefe Fakü ltesine sunmus bulunuyor, demektedir.
Kivamnin Fetih-namesi hem dil hem de tarih acisindan ö nemli bir eserdir. Biz, ö ncelikle eserin transkripsiyonlu bir metnini vererek, Fetih-nameyi Tü rk kü ltü r hayatina kazandirmak istedik. Calismamizi, 1955te Maarif Vekaletinin yaptirdigi tipkibasim ü zerinde gerceklestirdik. Zira Fetih-namenin bilinen tek nü shasi, Berlin National Bibliothekte bulunmaktadir.
15. yü zyila ait olan ve o devrin Eski Tü rkiyeAnadolu Tü rkcesi dil ö zelliklerini tasiyan bu eser ü zerinde yaptigimiz imla ve gramer incelemesi, bu yayina konmamistir. Orijinal Arap harfli metindeki yabanci kelimelerin yaziminda gö rü len farklilik ve yanlisliklar dü zeltilmistir. Orijinal metinde, vezin geregi yazilan bazi harflerle, ilave edilen bir kisim harfler, parantez icine alinarak gö sterilmistir. Gü nü mü z okuyucularinin metni daha rahat anlamalari icin de metin bugü nkü Tü rkceye aktarilmistir. Metnin sayfa varak numaralari parantez isaretiyle kapatilan rakamlarla gö sterilmistir. 1 2 gibi 1-13 arasindaki satir numaralari ise parantez isareti olmadan belirtilmistir. Calismanin sonuna, ö zel isimlerin, bazi yabanci ve metnin anlasilmasina yardimci olacak kelimelerin aciklamalari konulmustur. Bu ö zel isim aciklamalarinin yanina da, parantez icinde, metinde ilk gectigi yeri belirleyen rakamlar konulmustur. Aciklamalarda bilinmeyen veya kapali olan anlamlar ile transkripsiyonlu metinde okunamayan bazi yerler, soru isaretiyle karsilanmistir.
Ilk defa 1991 yilinda, Selcuk Ü niversitesi Sosyal Bilimler Enstitü sü nde yü ksek lisans tezi olarak hazirlanan bu calismada yardimlarini esirgemeyen saygideger hocam ve danismanim Prof. Dr. Orhan YAVUZa, saygideger hocalarim Prof. Dr. Kemal YAVUZ, Prof. Dr. Hü seyin AYAN ve Prof. Dr. Ö nder GÖ CGÜ Ne, degerli bilim adami, dostum Prof. Dr. Hayati DEVELIye, sevgili ö grencim Asli INANIRa, bu calismayi yayimlama karari alan ve bö ylece kü ltü rü n nesilden nesile nakledilmesi, kü ltü r devamliliginin saglanmasi hususunda kü ltü rü mü ze katkida bulunan Yapi Kredi Yayinlarina sonsuz sü kranlarimi sunarim.
Doc. Dr. Ceyhun Vedat UYGUR
Kivamnin Hayati
Kivamnin hayati hakkinda fazla bilgimiz yoktur. Eldeki bilgiler bir araya geldigi zaman bile Kivamnin hayati netlesmemektedir. Bildigimiz sey, onun, Fatih ile II. Bayezid devirlerinde yasamis ve Fatihin fetihlerini anlatan bir Fetih-name yazmis oldugu hususudur. Yazar, eserinin bes yerinde Bakiniz Metin 113, 762, 2792, 28912, 31710 isminden yalnizca Kivam diye sö z eder.
Bu isim veya mahlas, Yusuf yahut Kasim adlari ile kullanilir. Dolayisiyla Fetih-name yazari, ya Kivameddn Yusuf veya Kivameddn Kasim adini tasiyan birisi olmalidir. Bu isimleri, o devirlerde yasayan birkac kiside gö rü yoruz
Kivameddn Yusuf bin el-Hasan Hü seyn Kad-i Bagdad.
Kivameddn Yusufun hayati hakkinda bilgi, Sirazli olup itikadindan dolayi genc iken oradan hicret ederek sonralari Bagdada kadi oldugundan ibarettir. . . Daha ziyade Kad-i Bagdad diye taninmistir. Sah Ismailin ortaya cikmasiyla Siligin gü clenmesi ü zerine Bagdadda dahi oturamadi. Ö nce Mardine, daha sonra icerilere gitti. Sonunda Istanbulda sahn mü derrisi oldu. Haci Kalfa II, 204e gö re 1516 yillarinda, baska kaynaklara gö re 1512 yilinda orada ö ldü . Kivameddn Yusuf, Osmanli hanedaninin bir tarihini yazmayi ve bunu II. Bayezide hediye etmeyi tasarliyordu. Herhalde Bayezid, ona iltifat etmis olmalidir. Haci Kalfa Nu 149da Ahkamus-Selatn Bkz. Sakayik-i Numaniyye 327, 14 as. adi verilen bu kitap da asla yazilmis olmamalidir.
Bu kadi Kad-i Bagdad Kivameddn Yusuf bin el-Hasan Hü seyn ve mü derris kadi Molla Kivameddn Kasim bin Ahmed bin Mehmed el-Cemal Krs. F. Babinger GOW, sayfa 45 tefrik edilirse, 1478-1511 senelerinde ber-hayat hayatta oldugu hü ccetle delillerle sabit olan Defterdar Kivameddn Kasim, Fetih-name mü ellifi yazari olarak taninmaya daha mü sait gö rü nmektedir
